Urnietako Kontzejupe pilotalekua

1-Sarrera:

Ongi etorri Urnietako “Kontzejupe” pilotalekuari buruzko informazioa biltzen duen blogera. Blog hau Euskal Herriko Unibertsitateko Gasteizko Jarduera fisikoaren eta kirol zientzien fakultateko lehenengo mailako euskal pilota ikasgaiko ikasleek, Urnietako Kirol Elkarteko hiru kideren laguntzarekin egin dugu. 

Kontzejupeak, eliza atariekin batera pilotari lotutako “kantxa” bereziak izan dira betidanik. Estalita egonda, euria egiten duenean pilotan aritzeko leku aproposa da. Urnietan ohitura hau mantendu egin dute eta Gipuzkoako leku askotan bezala, antzinatik leku preziatua izan da.

2-Kokapena eta Irisgarritasuna:

Urnieta, Gipuzkoako ipar ekialdean, Donostialdea eta Buruntzaldea eskualdeetako, sei mila biztanle inguru dituen udalerria da. ``Kontzejupe´´ pilotalekua, Urnieta erdiguneko herriko plazan dagoen udaletxea  edo “Herriko Etxea” eraikineko arkupea da.

Ikusi mapa handiagoa aukerari eman eta xaguarekin gizontxo horia udaletxe parera eramanez gero, pilotaleku honen eta bere kokalekuaren bisita birtuala egitekoa aukera dago:


Ikusi bisita birtuala handiagoa

3-Egitura: 

 Udaletxe arkupeko hormak kareharrizkoak eta arkuak hareharrizkoak dira. Arkupeak luzeran 15 metro, zabaleran 6 metro eta altueran 5 m ditu.

Urte asko dituenez, hormek eta lurrak zulotxoak dituzte. Paretakoekin pilotariek hatzetan mina hartzen dute. 

Lurra ere harrizkoa da eta bertan, erdian dagoen aterako bidea markatzen duten eta  jokoan erabiltzen diren bi marra daude.

 

Pilotalekuaren eskuinaldean, lurrean zabalean,  frontisetik gertu, lehenengo arkuaren azpian, koska bat dago, txaparen ordezko den zementu lerroaren lekuan dagoenez, bertan jotzen badu txarra da. 

Errebotean, txapa gainean zulo bat dago eta honek pilotak edozein norabide hartzea eragiten du.

Frontisera begira, ezkerreko horman eraikinean sartzeko bi ate daude. Gertatu izan da, txapelketetan, udaltzainak atetik irteten saiatu eta jokalariek, tantoa amaitu arte barrura sartzeko ohiukatzen ibili izana.Udaletxeko atea itxita egoten da baina bultzatzearekin bakarrik ireki egiten da. Horregatik askotan pilotariak ezker paretaren aurka joan beharrean atearen aurka joaten direnean, hura jo eta kolpe batean udaletxe barrura sartzen dira nahi gabe.

Lehen pilotaleku kanpotik oso gertu errepidea pasatzen zen, baina duela urte bat egin zituzten obrek errepide hori kendu eta plazarekin bat eginda dago.  Orain jolasteko erosoagoa da, lehen pilotak eta pilotariak errepidean aparkatuta zeuden kotxeen aurka joaten zirelako.

Anekdota modura, behin mutil batek, bigarren botea baino lehen pilotari eman nahian, lurrean dagoen estoldan hatz txikia sartu eta puskatu egin zuen.

4- Joko testuingurua:

Bertan pilotan jolasteko ordutegia murriztuta dago, bulego ordutegian eta gaueko hamarretatik aurrea jolastea debekatuta dago . Hala ere Urnietan, herriko jendea pilotalekuan jolastea ohikoa da eta esan beharra dago, udan batez ere, berandu iluntzen duenez, jende asko ibiltzen dela hamarretatik aurrera ere. Eskuz, euria egiten badu, ez jolasteko arrazoi bat izan daiteke, pilotak kanpora atera, busti eta estropiatu egiten direlako. 

Parte hartzaile motari dagokionez, gizonezkoek jolasten dute, umeak eta gazteak eskuz eta helduek palaz gehienbat. 

5-Historia:

Udaletxea XVII. mendeko eraikin da. Garai horretan udalari kontzejua deitzen zitzaion eta ordundik pilotaleku honi “kontzejupe” deitu zaio. Joxe Mari Mitxelena Oihartzungo ikerlariaren ustez, kontzejupeak pilotan aritzeko pentsatuz eginak  izan ziren. Lehen pilota zaletasun haundia zegoenez, horrelako arkupeak eraiki zituzten. Eraikin berria altxatzerakoan kirol honetan aritzeko moduko arkupeak eraikitzeko aprobetxatzen zuten. Garai haietan joko zuzenean jokatzen zen, sare bat erdian jarri eta alde batetik bestera, eskuz eta eskularruekin ere. Ezker partea ez zen XIX mende bukaera-arte sortu eta horren ondoren kontzejupeetan sarea kendu eta txapa jarri zuten, joko ez zuzenean aritzeko.

6- Joko mota:

Gaur egun Urnietako ``Kontzejupe´´ pilotalekuan jokatzen den joko mota ez zuzena da. Eraikina aurrez aurre ikusita,  alde banatara dituen paretak txapadun bi frontisak dira baino eskuin aldeko pareta den frontisaren aurka jokatzen da normalean.

Mutil kozkorretan denek jolastu izan dute bertan jolas desberdinetan: Barrene, kinielak, bi edo hiru tantotarako buruz buruko eta binakako partiduak jende asko dagoenean txandaka ibiltzeko… 

Duelu eta norgehiagoka motak  eskuz eta palaz buruz  buru (1:1) eta bikoteka (2:2) dira. Eskuz, umeek (benjamin, alebin eta infantil) eta helduek jokatzen dute eta palaz helduek bakarrik.

Pilotaleku honetan, eskuz zein palaz jokatzen da. Beraz, pilotarekiko erlazioa kolpea da. Eskuz jokatzean eskupilotako pilota goxoak erabiltzen dira; palaz, aldiz, teniseko pilotak erabiltzen dira. Askotan, partidu batean pilota bat baino gehiago erabili izan ohi dute, pilotalekua harrizkoa denez, pilota honen kontra jotzean apurtu egiten delako. Partidu berdinean teniseko lau pilota ere lehertu izana gertatu da. Palak hormaren kontra jo eta irristatuz ere estropiatu egiten dira

Jokatzen diren binakako jokamolde guztietan aurrelariak sakatu ohi du.

Bertan jokatzen diren jokamolde guztiek orokortasun hauek dituzte: Txapelketan sakatzaileak dagokion marra atzetik atera eta atzera txokora bidaltzen saiatzen da. Errestatzen duena, normalean, atzean kokatzen da baldin eta sakea airez moztu nahi ez badu.

Kolperik erabilienak ahuek dira: Lehendabizi baztertuz saiatzen, atzera jo, ondoren bi pareta egiteko. Bi paretaren bidez tantoa egiteko pilota 1. eta 2.arkutik, bigarrenetik batik bat, lehenengotik oso zaila baita, kalera irtetea bilatzen da. Errestokoak pilota frontisean sartu eta arerioaren erasoari aurre egiteko bera ondo kolokatzen saiatzen da.

Jokamoldeko kolperik ezagunenak eta erabilienak bolea eta ezker ziarra airean dira. Bigarren hau izaten da erabakigarriagoa (baita zailagoa ere gauzatzen). Pilota zabalera irekitzen da eta han dauden zutabeetan jotzen du errestoa zailduz. Kalera ere irten daiteke pilota hori bueltatzea daukan zailtasunarekin. 

7-Arau orokorrak:

Teilatuan jotzea ona da. Frontisa jo baino lehen errebotea jotzea txarra da. Arkupeko zutabetan pilotak jo eta pilotaleku barruan botea egiten badu ona da, kanpora berriz, txarra. Pilotaleku barruko kosketan jo eta pilota frontoi barruan bote egiten badu ona da eta kanpoan bote egiten badu berriz txarra. Frontisean jo ondoren pilotak zutabean jo eta berriz frontisean jotzen badu, tantoa bukatu egiten da eta pilota jo duenarentzako tantoa da. Arkupean dagoen koska  txapa izango balitz bezala hartzen da, hau da, zuzenean aldapan jotzen badu txarra eta botea eta gero ona. Koska hori frontisetik urruntzen den heinean gutxituz doan zementu marra bat da eta zabaleko txaparen papera betetzen du. 

Frontoiaren errebotean zulo bat sortu da denborarekin eta frontoiaren erabilpenagatik. Zulo horretan pilotak jotzen duenean, edozein norabide har dezake, askotan pilotariak espero ez duen norabidea, baina jokoak jarraitu egiten du inolako geldiketarik gabe. Gertatu izan da pilota zulo horretan sartuta gelditzea, eta kasu horretan pilota bota duenarentzat tantoa da zuzenean. Lurrean ere badago koxka eta zulotxo asko eta horrek pilotak norabide arraroak hartzea eragiten du. Laburbilduz, pilotak edozein zulo, koska edo izkinatan jo ondoren pilotaleku barruan bote egiten badu ez da jokoa eteten eta barruan bote egin ondoren edonora joaten bada, jarraitu egiten da.

8-Txapelketak:

Urtean zehar herriko bi festetan txapelketak antolatzen dira. Bata, maiatzaren bukaeran (Gazte festak) eta bestea irailaren bukaeran (sanmielak).  Sanmieletan, palaz eta eskuz binaka (2:2) jokatzen da eta Gazte festetan eskuz eta palaz buruz buru (1:1), hemen finala San Miguel egunean ospatzen da. Azken hauetan haurrek ez dute jolasten eta jolasten dutenak guztiek kategoria berdinean egiten dute.

Eskuz gutxienez duela 9 urtetatik egiten da txapelketa eta palaz aspaldi aspalditik.

Duela 5-6 urte parte hartzaile gehiago ibiltzen ziren. Nahiz eta aurten nahiko jende apuntatu den , geroz eta gutxiago dira jokatzen dutenak. Aurten kategoriaren batean bi ume bakarrik apuntatu ziren. Lehen pilotan jokatzen ez zuten umeak ere apuntatzen ziren, antolatzaileak eskoletatik gelaz gela pasatzen ziren ea nor apuntatuko zen galdezka. Aurten, kotegoria guztietan guztira 12 umek jolastu dute. Aurten, helduak eskuz ez da antolatu aurreko urtean jenderik ez zelako apuntatu.

Eskuz zein palaz jokatzean, txapelketako antolatzaileak jartzen dituzte pilotak, baina palak, aldiz, jokalariak berak jarri behar du.

Jokatzen den jokamolde guztietan hasierako sakea zozketaz egiten da. Buruz-buruko txapelketan, sakatzaileak bigarren marra atzetik  ateratzen du eta marra hori gainditu behar du. Benjaminak 1.marratik, 1.marrara atera behar dute, marra hau txapelketako egunean jartzen dute frontoian dagoen lehengo marratik metro eta erdi aurrerago, frontoian dagoen lehenengo marra urrutiegi dagoelako, eta pasarik ez zaie jartzen.  Alebinak eta infantilak, frontoian dagoen 1.marratik (frontisetik 6,5 metrotara) , 2.marrara (frontisetik 8,5 metrotara) ateratzen dute. Hauei pasa modura 3.marra bat jartzen zaie. Palaz, bigarren marratik bigarren marrara egiten da sakea eta pasa modura, marra bat jartzen dute, frontisetik 13 metrora gutxi gora behera.

 

                                                                                        Argazkia: Peio Ruiz

 Eskuzko txapelketetan, epaileak daude baina palan ez daude epailerik, jokalariak beraiek dira epaile. Koadrila bat osatzen dute eta beraien arteko “pikea”ren antolaketa beraiek egiten dute.

Astelehenean hasi eta txapelketak bi aste irauten du, partiduak 16:30etan hasten dira. Umeek eskuz jokatzen dute bakarrik, eta hurbileko  herrietako haurrak hurbiltzen dira txapelketan parte hartzera. Adibidez, infantiletan Zizurkileko ume batek azken bi urteetan irabazi du txapelketa.  Irailean, umeek eskola goizez bakarrik dutela aprobetxatuz, beraiek hasten dira jokatzen eta iluntzean nagusiek palaz. Egunean gehienez lau partidu jokatzen dira.

Palako txapelketan, gehienetan anai batzuek irabazten dute eta buruz burukoan anai nagusiak irabazten du. Finala igandean jokatzen da eta “Beraien aurkari guztiek bezperan festetan parranda egiten duten bitartean beraiek ez bait dute egiten”  eta horregatik irabazten dutela esaten dute.

Palan bikoteka gutxi gora behera 10-12 pertsona apuntatzen dira, 6 bikote. Askotan koadrila berdinekoak apuntatzen ziren, eta haien artean pikea zegoen.

Txapelketen berri eskualdeko Aiurri aldizkariak ematen du hiru aste lehenago. Lehen, txapelketan apuntatzeko kultur etxean izena ematen zen eta  parte hartzaileek diru kopuru bat jartzen zuten eta diru hori elkartu eta irabazleak eramaten zuen. Orain ez da dirurik ordaintzen baina irabazleak saria jasotzen du. Irabazleak txapela, trofeoa eta 120 euro irabazten ditu eta bigarrenak, trofeoa eta 60 euro. 

Txapelketan zehar jende asko elkartzen da, eta finalean hesi bat jartzen da pilotaleku kanpotik, jendea gehiegi ez hurbiltzeko.

Zizurkilera Usurbil eta Hernanitik jendea hurbiltzen da jolastera, han eskuz bakarrik jolasten da.Urnietako mutil bat ere Zizurkilera joaten da hango eliz atariko txapelketa  jolastera.Oiartzunen ere badago kontzejupea eta hurbileko herrietako jende nahikotxo hurbiltzen da hara. 

9-Erreferentziak:

Elkarrizketatuak: 
- Jose Manuel Gonzalez “Txema”, Pilota Elkarteko arduradun eta entrenatzailea. 
- Mikel Imaz, pilotari eta entrenatzaile laguntzailea.
- Julen Loitegi, pilotari eta entrenatzaile laguntzailea.
 
Artikulua: 
http://www.kirolaeuskaraz.net/kioskoa_dir/dokumentuak/kantxatik05.pdf 

Artikuluaren egilea ez da azaltzen, (2008ko urria) “Kontzejupe eta eliz atariak pilotaren harrobi” “Kantxatik” aldizkaria, 5. Zenbakia (5-7 orrialdeak)

10-Esker onak:

Blog hau egiten lagundu digutenei gure esker onak adierazi nahi dizkiegu: batetik, Jose Manuel Gonzalez “Txema”, Urnietako Kirol Elkarteko arduradun eta pilota entrenatzaileari. Bestetik Mikel Imaz eta Julen Loitegi pilotari eta entrenatzaile laguntzaileei. Azken honek, urrian Uruguayen ospatu zen munduko eskuz banakako trinketeko txapelketan (sub 22) brontze saria lortu zuen. Zorionak!